Tarihçilerin günlerini gece, gecelerini gün ettikleri arşiv hatıralarını dinlemek gibisi yok bana sorarsanız. Arşivler, onlara âdeta bir ev ve bir okul olmuş. Şu an dilimizden ve elimizden düşürmediğimiz eserlerin birçoğu arşiv duvarları arasında yazılmış. Sağlam arkadaşlıklar ve ahbaplıklar filiz vermiş buralarda. Bütün bu güzel hatıraların yanı sıra yaşanılan zorlukları da es geçmemek lazım tabii. Bezdiren prosedürler, şu an belki saniyeler içerisinde ulaşılabilecek kaynaklara saatler süren bir bekleyişten sonra ulaşmak… Dijital zamanın araştırıcıları ve meraklıları olarak bizler, belki o eski arşiv dostluklarını yakalayamıyoruz ama, bu zamanın hızından ve sunduğu çeşitlilikten şükür ki faydalanabiliyoruz. Ben de dolaşırken oldukça keyif aldığım Türkiye tarihi ile ilgili video, fotoğraf ve yazıların derlendiği beş online arşivi sizler için bu yazımda derledim.

• British Pathe
• Houshamadyan
• Aikaterini Laskaridis Foundation – Travelogues
• Uysal – Walker Archive of Turkish Oral Narrative
• Turkish Life in Pictures

British Pathe

1910 senesinde ünlü Fransız film yapımcısı Charles Pathe, İngiliz izleyicisini yeni bir kavramla tanıştırdı: haber filmi. Pathe’nin bu inovasyonu, televizyon ortaya çıkmadan önce, dünya çapında milyonlarca insanı sinema salonlarına çekti. Yirminci yüzyılın baş döndüren olaylarını Pathe ve kardeşleri, hareketli fotoğraflarla genel izleyiciyle buluşturdu: Birinci Dünya Savaşı, İrlanda Bağımsızlık Savaşı, 1908 Londra Olimpiyatları, Sultan Vahdettin’in İstanbul’dan ayrılmadan önce son görüntüleri…

British Pathe bünyesinde, tarihi ve kültürel açıdan oldukça önemli yaklaşık 85.000 film barındırıyor. Bu açıdan dünyanın en iyi haber arşivlerinden biri olarak kabul edilmesine şaşırmamak gerek. 1896’dan 1978’e kadar olan yılları kapsayan British Pathe koleksiyonu, dünyanın dört bir yanından önemli olayları, ünlü yüzleri, moda trendlerini, seyahat, bilim ve kültür gibi konuları gözler önüne seriyor. Pathe koleksiyonu, içerisinde kaybolmaya değecek bir arşiv. Türkiye ve Osmanlı tarihi araştırmacılarının da ilgisini çekecek oldukça zengin kaynaklar bulacağınıza eminim.

Houshamadyan

Houshamadyan, 2010 yılında Berlin’de kurulmuş kâr amacı gütmeyen bir dernek. Bu derneğin temel amacı ise Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşamış olan Ermeni halkının hatıralarını canlandırmak, yeniden inşa etmek ve en önemlisi bu hatıraları korumak… Ara yüzü oldukça kullanışlı, herkesin rahat bir şekilde erişebileceği internet sitelerinde derneğin kayda değer çalışmalarını görebilirsiniz. Ürettikleri içerikler, sosyal tarih, günlük yaşam tarihi, yerel mikro tarih, lehçeler, müzik, edebiyat, maddi kültür gibi Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ermeni tarihinin tüm yönlerini kapsıyor. Ayrıca, Osmanlı Ermenileri tarafından üretilen ve tarihi değeri olan müzik kayıtları, eski fotoğraflar, resimler, eski film görüntüleri gibi kültürel açıdan değerli her türlü eserlerin toplanması ve korunması Houshamadyan’ın öncelikleri arasında. Basılı kitaplar, süreli yayınlar ve arşiv materyalleri, daha önce yayınlanmamış notlar, sözlü tarih çalışmaları, aile arşivleri Houshamadyan’da keşfedilmeyi bekliyor. Video arşivleri benim özellikle ilgimi çekti. 

Aikaterini Laskaridis Foundation – Travelogues

Travelogues (Seyahatnameler) websitesi, Aikaterini Laskaridis Vakfı’nın projesi kapsamında oluşturulmuş. Genel olarak vakfın amacını Yunan kültürünü ve özellikle Yunan edebiyatını ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtmak olarak belirtebiliriz. Travelogues web sitesi de, 15. yüzyıldan itibaren Yunanistan ve Doğu Akdeniz’e yapılan seyahatlerin gezi anlatımlarında yer alan grafik materyalleri tanıtmayı ve böylece hem öğrencilerin eğitimine hem de bilimsel araştırmalarına katkıda bulunmayı amaçlıyor. Sitenin içerisinde büyük bir emekle hazırlanmış, paha biçilmez materyaller mevcut. Öncelikle bizi kapsamlı bir bibliyografi karşılıyor. Adını muhtemelen daha önce hiç duymadığınız seyyahların eserlerine, bu eserlerin içerisindeki çizimlere ve haritalara ulaşabilirsiniz. Çizimlerin oldukça dikkat çekici olduklarını belirtmem gerekiyor. Seyahatnamelerden alınmış yaklaşık 4500 görselden 560’ı sitede erişime açık, ziyaretçilerin ilgisine sunulmuş. Site içerikleri de sürekli güncelleniyor. Geçmişteki insanların gezi deneyimlerini, onların gezdikleri yerleri nasıl gördükleri ve algıladıklarını merak ediyorsanız Travelogues’ta vakit geçirmenizi şiddetle tavsiye ediyorum.

Uysal – Walker Archive of Turkish Oral Narrative

Dr. Warren Walker ve eşi Barbara Walker’ın 1961 yılında Fullbright Bursu ile Ankara’ya gelmeleri ve Ankara’da Ahmet Uysal ile tanışmaları, şu an Uysal-Walker Türk Sözlü Anlatı Arşivi’nde gezinti yapabilmemize imkân tanıyor. Warren Walker, Ankara’ya yerleştiklerinde Türkiye’deki okuma yazma oranının hâlâ düşük olduğunu gözlemlediklerini söylüyor. Çift, düşük okuma yazma oranının olduğu bir yerde hikâye anlatıcılığının bir o kadar canlı kaldığını düşünmüş. Bu konuda İngilizce yapılan çalışmaların da oldukça az olduğunu göz önüne alarak hemen kolları sıvamışlar ve sahadan malzeme toplamaya girişmişler. Walkerler ve Ahmet Uysal, 10 yıl boyunca köy köy dolaşmış, köylerde anlatılagelen hikâyeleri toplamış ve bunları yazıya geçirmişler. Hayvanlarla konuşan ağalardan Azrail’le savaşan Deli Dumrul’a, şaşkın ayakkabıcıdan baklava rüyalarına ilginizi çekebilecek birçok hikâyeye Uysal-Walker Türk Sözlü Anlatı Arşivi Türk Öyküleri Sandığı’ndan ulaşabilirsiniz. Bence bir kulak vermeye değer…

Turkish Life in Pictures

Michigan Üniversitesi Resimlerde Türk Yaşamı koleksiyonuyla, esasen üniversite öğrencilerinin Türkçe öğrenmelerini desteklemek ve onlara bu konuda yardımcı olmak hedeflenmiş. Türkiye’den çeşitli fotoğraflarla buradaki yaşamın daha etkili bir şekilde yansıtılacağı düşünülmüş. Yani, bu koleksiyondaki fotoğraflar Türkçe öğrenenlere ve öğretenlere yönelik. Koleksiyonun amacını öğrenince site içerisinde daha bir merakla dolaşmaya başladım. Acaba Türkçe’yle ve Türkiye’yle yeni tanışacak olan kişiler için hangi fotoğraflar tercih edilmişti? Fotoğraflar, Gottfried Hagen, Dayla Rogers ve Lynne Crandall’e ait. İnternetten kolaylıkla ulaşılabilecek, hâlihazırda mevcut olan anıtları ve turistik yerleri kopyalamak gibi bir niyetleri olmadığını özellikle belirtmişler. Bazı görüntülerin sıradan, bazılarının şaşırtıcı fakat hemen hemen hepsinin bir hikâyesi olduğunu söylüyorlar. Ayakkabıcılar, manavlar, çiçekçiler, heykeller, pazarlar… Tarih olmuş bir tarihte Türkiye ve Türkiye’de yaşananlar… Koleksiyonda hâlihazırda 230 adet fotoğrafa ulaşılabiliyor. İlginizi çekeceğine eminim.